Hipotez (varsayım), teori (Kuram) ve yasa... Bu kavramları çoğunlukla birbirine karıştırıyor, hatta eksik bilgilerimizden dolayı yanlış kullanıyor, örneğin bir teori için "Bu bir teoridir ve çok da bir önemi yoktur" diyebiliyoruz. Ayrıca zaman zaman teori yerine hipotez veya yasa yerine teori kavramlarını kullanıyoruz. Bu yazımda bu kavramları açıklayarak hipotez, teori ve yasa arasındaki anlam kargaşasını açıklığa kavuşturmak istiyorum.

İlk insandan beri yaşadığımız dünyayı açıklamaya çalışıyoruz. Bilim ise dünyamızı ve ötesini "Bilimsel Metot" adı verilen aşamalar ile açıklamaya çalışmaktadır. Bilimsel metot bir gözlem ile başlar.

Sürekli aynı şekilde tekrar eden gözlemler gerçek adı verilen bilimsel kavramı ortaya çıkarır. Bilimsel gerçek evren var olduğundan beri aynı şekilde işleyen olaylardır. Örneğin "Güneş doğduğunda havanın aydınlanması" ilk olarak bir gözlemdir. Fakat bu durum her zaman aynı şekilde tekrar ettiğinden bir gerçeğe dönüşmüştür.

Hipotez (Varsayım)

Hipotez, gerçeklerin nedenini açıklamaya çalışan, test edilebilir, geçici önermelerdir. Hipotezler test edilerek doğrulanabilir veya çürütülebilir. Testlerden geçen hipotezler yeni testlere tabi tutulurken, herhangi bir testten geçemeyen hipotezler değiştirilir. Hipotezler ayrıca olası durumlar için bir tahmin oluşturmalıdır. Örneğin beyaz güneş ışığının bir prizmadan geçtiğinde renklere ayrıldığını gören bir kişi, "Beyaz güneş ışığı renklerden oluşan bir karışımdır" hipotezini yapabilir. Bu hipotez sonucunda "Eğer güneş ışığı renklerden oluşan bir karışım ise bütün renkler karıştırıldığında beyaz güneş ışığı elde edilmelidir" tahmini yapılabilir ve bu tahminin testi ile hipotezin doğruluğu denenebilir.

Teori

Eğer bir hipotez farklı kişiler tarafından, birden çok kere yapılan bütün testlerden geçmiş ve hepsinde de doğrulanmış ise teorilerin oluşturulmasında kullanılabilir. Yani teori bir tahmin veya mantıklı bir açıklama değil, pek çok farklı bilimsel testlerden geçmiş ve doğrulanmış bilimsel çalışmaların bir ürünüdür. Bu nedenle teorilerin bilim dünyasındaki güvenirliği çok yüksektir.

Yasa

Bilimsel yasalar hakkındaki en büyük yanlış yasaların teorilerin ispatlanmasıyla oluştuğunu düşünmektir. Fakat teori ve yasalar birbirinden oldukça farklıdır. Bilimsel yasalar, gerçeklerin aynı şekilde ve her zaman var olduğunu gösteren kavramlardır. Yasalar teoriler gibi gerçeklerin neden kaynaklandığını açıklamazlar. Bu nedenle teoriler yasalara dönüşmezler. Örneğin Newton'un yerçekim yasası, kütlesi olan maddeler arasında bir çekim kuvvetinin her zaman var olduğunu gösterir ve bu kuvveti matematiksel olarak ifade eder fakat yerçekimin ne olduğunu veya nasıl işlediğini açıklamaya çalışmaz. Einstein'nın görecelik teorisi ise yerçekimin ne olduğunu ve nasıl çalıştığını açıklamaya çalışan bir teoridir. Başka bir örnek de kütlenin korunumu yasasıdır. Bu yasa "Madde yoktan var, vardan yok edilemez, sadece birinden ötekine dönüşebilir" demektedir. Gördüğünüz gibi bu çok bilinen yasa da kütlenin neden yoktan var veya neden vardan yok edilemeyeceğini açıklamaya çalışmaz. Yasa bu gerçeğin her zaman aynı şekilde olduğunu deney ve testlerle gösterir.